گزارش: همه چیز درباره مفهوم فیرپلی یا توازن مالی

به گزارش "ورزش‌سه"، واژه‌‌هایی مانند "فیرپلی مالی‌" یا "بازی جوانمردانه مالی" که‌ به‌ کار می‌رود به‌ هيچ عنوان‌ نمی‌تواند مفهومی صحیح را منتقل‌ کند. البته‌ ظاهرا اين مشکل فقط در کشور ما نيست. آندریا تراورسو مدير اجرایی مقررات‌ تاب‌آوری مالی‌ باشگاه‌ها در يوفا در مراسم‌ معرفی مقررات‌ تاب‌آوری مالی‌ يوفا در آوریل ۲۰۲۲ می‌گوید: فیرپلی مالی به‌ اشتباه این‌گونه تعبير می‌شد که‌ ما میدان رقابت‌ برابر و شرايط یکسانی برای‌ رقابت همه تيم ها ایجاد کرده‌ايم به گونه‌ای که همه‌ دارای شانس برابر برای‌ موفقيت باشند. به‌ همین‌ دلیل‌ اسم اين مقررات‌ را تغییر دادیم.

پس‌ در حقیقت اين سوءتعبير و سوءبرداشت مختص کشور و مسئولين ما نبوده‌ و در قاره اروپا هم‌ که‌ مبدع اين مقررات بوده‌اند، اين سوءتعبير وجود داشته است‌. در حقیقت به‌ هيچ عنوان‌ هدف اين مقررات‌ هم‌ سطح کردن و اعطای فرصت برابر به‌ همه تيم‌ها برای‌ موفقيت نبوده‌ و نيست.  سوءتعبیری که به‌ شدت در بين مردم‌ و مسئولين ما هم‌ رواج دارد و شاید همین موضوع باعث ابلاغ آیین‌نامه " سقف بودجه‌" شده‌ است.

در حقیقت از سال‌ ۲۰۲۲ ديگر مقرراتی تحت عنوان فیرپلی وجود ندارد و آنچه هست "مقررات‌ تاب آوری مالی‌" است‌ که‌ فهم آن آسان‌تر بوده‌ و بار معنایی بهتری از آنچه در مقررات آمده است‌ دارد. 

یوفا در ۷ آوریل ۲۰۲۲ مقررات جدیدی را برای جایگزینی رعایت توازن مالی (Financial Fair Play) به تصویب رساند و از ژوئن همان سال مقررات تاب آوری مالی (Financial Sustainability) باشگاه‌ها جایگزین آن شده است. مقررات جدید تغییر قابل توجهی در رویه یوفا برای مبارزه با هزینه‌های مفرط توسط مالکان از زمان تصویب رعایت توازن مالی در سال ۲۰۱۰ ایجاد کرد. چرا یوفا تصمیم گرفت این تغییرات را انجام دهد؟ مشکل مقررات رعایت توازن مالی چه بود؟ و از همه مهم‌تر مقررات جدید برای باشگاه‌ها به چه معناست؟

رعایت توازن مالی معیاری برای تحت کنترل درآوردن باشگاه‌ها و هزینه‌های آنان بود که مدت زمان زیادی به تاخیر افتاده بود. در سال ۲۰۰۲ لیدز یونایتد پس از بالا آوردن بدهی ۷۸ میلیون پوندی به حراج گذاشته شد. در همان سال فیورنتینا به دلیل زیان فلج کننده تا آستانه انحلال پیش رفت. ناپولی و تورین به دلیل مشکلات مالی در سراشیبی سقوط قرار گرفتند. در همین زمان دپورتیو لاکرونیا در اسپانیا در طی ۱۰ سال به لیگ دست دو اسپانیا سقوط کرد. اما در سوی دیگر طیف، فوتبال دوره جدیدی را با مالکان بسیار ثروتمند با خندق‌های بدون ته پول آغاز کرده بود. در آستانه سال ۲۰۰۴ مشخص شد که چلسی تحت مالکیت الیگارش روسی رومن آبرامیچ زیان ۲۹۵ میلیون پوندی شناسایی کرده که ۶۷ درصد نسبت به سال گذشته بیشتر بود. منچستر سیتی در مدت ۵ سال در سایه هزینه کرد شیخ منصور از سود ۱۷ میلیون پوندی، در سال ۲۰۰۶ به زیان ۱۹۰ میلیون پوندی رسید.

باشگاه‌های دولتی هم همگی با عزم بر هم زدن وضعیت موجود و وارد شدن در زمره باشگاه‌های تراز اول اروپا وارد این رقابت شدند. تا سال ۲۰۰۹ زیان خالص باشگاه‌ها در سرتاسر اروپا به ۱.۶ میلیارد یورو رسید و ۷۸ باشگاه بیش از ۱۰۰ درصد درآمد خودشان را صرف پرداخت دستمزد بازیکنان کرده بودند.

ابلاغ مقررات رعایت توازن مالی توسط یوفا ‌توانست به بهبود سلامت مالی فوتبال اروپا کمک کند. الزام اساسی رعایت توازن مالی نقطه سر به سر بود که به تیم‌ها اجازه می‌داد طی ۳ سال با هزینه کردن 5 میلیون یورو بیش از آنچه درآمد کسب می‌کنند در رقابت‌های اروپایی شرکت کنند. البته این مبلغ می‌توانست تا ۳۰ میلیون یورو افزایش پیدا کند اگر تمام آن توسط مالکان تحت عنوان اعانه یا کمک مالی تامین می‌شد. همچنین مخارج آکادمی و ایجاد و توسعه زیرساخت‌ها از جمله استادیم در محاسبات نقطه سر به سر لحاظ نمی‌شد. ضمن اینکه قراردادهای حمایت مالی (اسپانسری) توسط یوفا واکاوی می‌شد و راجع به ارزش واقعی این نوع قراردادها ارزیابی انجام می‌شد. قصور در پایبندی به این مقررات منجر به ۹ مجازات مشخص از جریمه نقدی تا محدودیت نقل و انتقالات و حذف از رقابت‌های اروپایی می‌شد. آیا رعایت توازن مالی موفق بود؟ آمارها می‌گویند بله.

در سال ۲۰۱۹ زیان خالص باشگاه‌های یوفا به ۱۲۵ میلیون یورو رسید که نسبت به سال ۲۰۰۹ نزدیک به ۹۲ درصد کاهش پیدا کرده بود و برای اولین بار طی دو سال متوالی در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ همه باشگاه‌ها روی هم سود نشان دادند.

چفرین رئیس یوفا رعایت توازن مالی را موفقیتی درخشان برای کمک فوتبال اروپا و عقب کشیدن آن از لبه پرتگاه می‌داند و معتقد است که انقلابی در نحوه اداره باشگاه‌های فوتبال در اروپا ایجاد کرده است. از چلسی به‌عنوان نمونه‌ای یاد می‌شود که خودش را با این مقررات انطباق داد. باشگاهی که از مخارج میلیون پوندی آبرامویچ فاصله گرفت و به مدلی تبدیل شد که از بازیکنان جوان‌تر استفاده کرد، آنها را رشد داد و با سود به فروش رساند. با این رویکرد آبی‌های لندن بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ به میزان ۶۲۳ میلیون پوند از فروش بازیکن به دست آوردند. 

به دلیل مقررات رعایت توازن مالی بود که باشگاه‌های نو کیسه‌ای مانند نیوکاسل دیگر نتوانند وقتی مالک جدید پیدا می‌کنند از همان آغاز بی‌پروا شروع به هزینه کردن کنند. به هر حال  رعایت توازن مالی با انتقادهایی نیز مواجه شده است از جمله اینکه به جای تشویق رقابت، متهم به این شده است که استیلا و برتری های قدرتمند را تداوم بخشیده و جاه‌طلبی دیگر باشگاه‌ها برای رسیدن به جام قهرمانی را سرکوب کرده است. 

همچنین یوفا متوجه شد که کنترل و مهارکردن باشگاه‌ها بسیار مشکل است. در حالی‌که تیم‌هایی مانند میلان، مالاگا و ترابوزان اسپور به دلیل سرپیچی از رهنمودهای یوفا با ممنوعیت‌هایی مواجه شدند، محدودیت‌های مشابهی برای باشگاه‌های بزرگ قاره اروپا اجرا نشد. در سال ۲۰۱۳ یوفا به باشگاه‌های منچسترسیتی و پاریس سن ژرمن هشدار داد که نباید در مقررات رعایت توازن مالی فریبکاری و تقلب کنند با این حال هر دوی آنها به تخطی آشکار از این قوانین و مقررات طی سال‌ها متهم بوده‌اند و از مجازات‌ها فرار کرده‌اند. به‌عنوان مثال توافق پاری سن ژرمن با مقامات گردشگری قطر را در نظر بگیرید که در سال ۲۰۱۲ امضا شد و سالانه 200 میلیون یورو به این باشگاه پرداخت می‌شد. در سال ۲۰۱۷ تحقیقات مستقلی راجع به منصفانه بودن این توافق توسط یوفا انجام شد که ارزش واقعی این توافق را ۵ میلیون یورو در سال تعیین کرد. دو سال بعد پاری سن ژرمن قراردادهایی را با امباپه و نیمار در مجموع به ارزش ۳۵۰ میلیون یورو امضا کرد. حتی زمانی که منچستر سیتی در سال ۲۰۲۰ با محرومیت دو ساله از شرکت در رقابت‌های اروپایی روبه‌رو شد، رای یوفا توسط دیوان داوری ورزش (CAS) برگردانده شد. 

چنین شکست‌های قابل توجهی در اجرای مقررات رعایت توازن مالی و برخی مباحث دیگر پیرامون آن، قدرت تاثیرگذاری این مقررات را لوث کرد. به هر حال پاندمی جهانی کرونا مقررات رعایت توازن مالی را به نقطه پایان رساند. بعد از سال‌ها برنامه‌ریزی دقیق، کرونا حساب‌های مالی باشگاه‌ها در سرتاسر قاره اروپا را دگرگون کرد به‌طوری که بر اساس برآوردها منجر به کاهش ۷ میلیارد یورویی درآمد باشگاه‌های مشهور و برجسته شد. 

الکساندر چفرین با تایید اینکه مقررات رعایت توازن مالی دیگر قابل اجرا و نتیجه بخش نیست اظهار کرد: «پاندمی کرونا و تحول صنعت فوتبال نشان داد که نیازمند اصلاحات عمده هستیم و بدین ترتیب مقررات تاب آوری مالی به وجود آمد.»

مقررات جدید چه تفاوتی با رعایت توازن مالی دارند؟ یوفا ادعا می‌کند که مقررات جدید بر سه رکن اساسی کنترل هزینه، پایداری و توان پرداخت بدهی‌ها متمرکز شده است و به همین دلیل راحت‌تر قابل بررسی و نظارت است.

کنترل هزینه متضمن این است که کل مخارج باشگاه‌ها برای هزینه انتقال بازیکنان، دستمزد و پرداختی به کارگزاران (ایجنت‌ها) نباید بیشتر از ۷۰ درصد کل درآمدهای باشگاه باشد. برنامه‌ریزی این‌گونه بوده است که این نسبت در مرحله اول در سال ۲۰۲۳، ۹۰ درصد باشد و تا سال ۲۰۲۵ به ۷۰ درصد کاهش پیدا کند تا باشگاه‌ها بتوانند خودشان را با آن تطبیق بدهند. قانون پایداری یکی از مهم‌ترین تغییرات در سیستم جدید است. زیان قابل قبول از ۳۰ میلیون یورو در طی ۳ سال، دو برابر شده و به ۶۰ میلیون رسیده و ۱۰ میلیون دیگر برای باشگاه‌هایی که سلامت مالیشان را نشان بدهند. و در آخر توان پرداخت بدهی‌ها در ارتباط با پرداخت‌ها به کارکنان و بدهی‌های مالیاتی است. مانند قبل باشگاه‌ها نباید دارای بدهی‌های معوق باشند.

به هر حال یوفا عکس العمل و پاسخ نسبت به تخطی از مقررات را سنگین‌تر کرده، بازرسی‌های فصلی (سه ماهه) و جرایم تنبیهی خودکار را تشدید کرده است. برای پرهیز از هرگونه ابهام برای نقض مقررات، جرایم و اقدامات پیشگیرانه ورزشی از پیش تعریف شده‌ای وجود دارد. واکنش‌ها نسبت به مقررات جدید متناقض و گوناگون بوده است. مقررات جدید برای اعطای آزادی بیشتر به باشگاه‌ها برای اهزینه کرد بیشتر مورد تحسین واقع شده است. ایوان گازیدیس مدیر باشگاه میلان مقررات جدید را به‌عنوان سیر تکاملی رعایت توازن مالی توصیف و اضافه می‌کند این مقررات می‌تواند فوتبال اروپا را در مسیر هدف بسیار مهم و حیاتی تاب آوری مالی قرار دهد. چفرین برای جلوگیری از هزینه کردهای افراطی باشگاه‌های تراز اول اروپا تلاش زیادی کرد که سقف حقوق و دستمزد تعیین کند ولی به دلیل پیچیدگی‌های قانون اشتغال اروپا و بازخوردهای منفی برخی اعضای اتحادیه باشگاه‌های اروپا باعث شد یوفا به همان سقف محدودیت ۷۰ درصد اکتفا کند. البته برای باشگاه‌هایی با جریان درآمدی بالا دور زدن قانون آسان خواهد بود. لیگ برتر انگلیس را در نظر بگیرید که در سال ۲۰۲۱، ۵.۷ میلیارد پوند درآمد ایجاد کرده که تقریباً دو برابر بوندسلیگا و ۲.۶ میلیارد یورو بیشتر از لالیگاست. باشگاه‌های آنها از سودآورترین جریان درآمدی فوتبال که از حق پخش و قراردادهای حمایت مالی به دست می‌آید بهره‌مند می‌شوند. وب‌سایت منچستر یونایتد ۲۳ مشارکت تجاری با شرکت‌های مختلف را لیست کرده است. این‌ها جریانات درآمدی هستند که اکثر باشگاه‌های کوچک نمی‌توانند آنها را جذب کنند. ضمن اینکه تضمینی وجود ندارد که یوفا بتواند ارزیابی سفت و سختی از ارزش منصفانه قراردادهای حمایت مالی به منظور جلوگیری از ارزش گذاری بیش از واقع این قراردادها انجام بدهد. به هر حال فقط گذشت زمان است که می‌تواند نشان دهد که مقررات تاب آوری مالی چگونه عمل خواهد کرد.

مجتبی فریدونی